(Τραγωδία, λατινική/ρωμαϊκή, περ. 50 μ.Χ., 1.280 στίχοι)

Εισαγωγή

"Φαίδρα" (μερικές φορές γνωστό ως "Ιππόλυτος" ) είναι μια τραγωδία του Ρωμαίου θεατρικού συγγραφέα Σενέκας ο νεότερος , γραμμένο γύρω στο 50 μ.Χ. Προσαρμοσμένο από "Ιππόλυτος" από Ευριπίδης , αφηγείται την ιστορία της Φαίδρας και του ταμπού έρωτά της για τον θετό της γιο, Ιππόλυτο, αν και με μια πολύ πιο αισθησιακή και ξεδιάντροπη Φαίδρα απ' ό,τι στο Ευριπίδης Σήμερα, είναι ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα έργα του Σενέκα, ένα έργο υψηλού πάθους που περιορίζεται από μια προσεκτικά δομημένη γλώσσα.

Ο νεαρός Ιππόλυτος οργανώνει ένα κυνήγι και επικαλείται τη θεά του κυνηγιού, τη Διάνα, για να βοηθήσει την τύχη του. Η μητριά του Φαίδρα εξομολογείται τον φλογερό έρωτά της για τον Ιππόλυτο στη νοσοκόμα της, η οποία προσπαθεί μάταια να την αποτρέψει. Ο Χορός παρατηρεί ότι όλα τα πράγματα υποκύπτουν στον έρωτα: οι άνθρωποι όλων των ειδών, καθώς και τα ζώα, ακόμη και οι ίδιοι οι θεοί. Η νοσοκόμα παραπονιέται ότι ο έρωτας μπορεί να έχει κακές συνέπειες,ασθένειες και βίαια πάθη, αλλά, συνειδητοποιώντας το απελπιστικό της κατάστασης, αποφασίζει να προσπαθήσει να βοηθήσει την ερωμένη της.

Εμφανίζεται η Φαίδρα, ντυμένη σαν κυνηγός Αμαζόνων για να ευχαριστήσει τον Ιππόλυτο. Η παραμάνα της προσπαθεί να κάμψει τη θέληση του Ιππόλυτου προς τις χαρές του έρωτα και να μαλακώσει την καρδιά του, αλλά εκείνος δεν είναι διατεθειμένος να αλλάξει διάθεση, προτιμώντας το κυνήγι και τη ζωή στην εξοχή από όλες τις απολαύσεις των ανθρώπινων σχέσεων. Η Φαίδρα μπαίνει και τελικά παραδέχεται τον έρωτά της απευθείας στον Ιππόλυτο. Εκείνος όμως ξεσπά σε οργή,τραβάει το σπαθί του εναντίον της, αλλά στη συνέχεια πετάει το όπλο μακριά και φεύγει στο δάσος, ενώ η ταραγμένη Φαίδρα παρακαλάει τον θάνατο να την απαλλάξει από τη δυστυχία της. Ο Χορός προσεύχεται στους θεούς να είναι η ομορφιά τόσο επωφελής για τον Ιππόλυτο όσο έχει αποδειχθεί βλαβερή και μοιραία για τόσους άλλους.

Ο σύζυγος της Φαίδρας, ο μεγάλος Αθηναίος ήρωας Θησέας, επιστρέφει τότε από την αναζήτησή του στον Κάτω Κόσμο και, βλέποντας τη Φαίδρα σε απόγνωση, φαινομενικά έτοιμη να αυτοκτονήσει, ζητάει εξηγήσεις. Το μόνο που θα πει η νοσοκόμα ως εξήγηση είναι ότι η Φαίδρα έχει αποφασίσει να πεθάνει. Σύμφωνα με το σχέδιο που καταστρώθηκε από τη νοσοκόμα της Φαίδρας για να αποκρύψει την ενοχή της Φαίδρας κατηγορώντας τον Ιππόλυτο ότι προσπάθησε να βιάσει τονμητριά, η Φαίδρα προσποιείται ότι προτιμά να πεθάνει παρά να παραδεχτεί στον Θησέα το κακό που του έκανε κάποιος. Όταν ο Θησέας απειλεί τη νοσοκόμα να μάθει την αλήθεια για το τι έχει συμβεί, εκείνη του δείχνει το σπαθί που είχε αφήσει ο Ιππόλυτος.

Ο Θησέας, γεμάτος θυμό, αναγνωρίζει το σπαθί και, βγάζοντας το συμπέρασμα ότι ο Ιππόλυτος βίασε τη γυναίκα του, καταριέται τον ανάξιο γιο του και του εύχεται να πεθάνει. Ο Χορός θρηνεί ότι, ενώ η πορεία των ουρανών και σχεδόν όλων των άλλων φαίνεται να είναι καλά ρυθμισμένη, οι ανθρώπινες υποθέσεις σαφώς δεν διέπονται από δικαιοσύνη, αφού οι καλοί διώκονται και οι κακοί ανταμείβονται.

Ένας αγγελιοφόρος αφηγείται στον Θησέα πώς ένα θαλάσσιο τέρας (που είχε στείλει ο πατέρας του Θησέα, ο Ποσειδώνας, σε απάντηση της προσευχής του) είχε βγει από την ανεμοδαρμένη θάλασσα και καταδίωξε τα άλογα του Ιππόλυτου, και πώς ο νεαρός άνδρας είχε πιαστεί στα χαλινάρια και είχε ξεριζωθεί από άκρο σε άκρο. Ο Χορός αφηγείται μια αφήγηση για την αστάθεια της τύχης και εκφράζει τη λύπη του για τον άσκοπο θάνατο του Ιππόλυτου.

Η Φαίδρα δηλώνει την αθωότητα του Ιππόλυτου και ανακαλεί την ομολογία της για το έγκλημά του, και στη συνέχεια αυτοκτονεί από την αγωνία της. Ο Θησέας λυπάται βαθιά για το θάνατο του γιου του και του αποδίδει την τιμή μιας κανονικής ταφής, αν και αρνείται σκόπιμα την ίδια τιμή στη Φαίδρα (μια ολέθρια ποινή στη ρωμαϊκή κουλτούρα).

Ο μύθος που διέπει την ιστορία του έργου είναι πολύ παλιός, πηγαίνει πολύ πιο πίσω ακόμη και από τους κλασικούς Έλληνες, και συναντάται σε διάφορες μορφές σε όλη την περιοχή της Μεσογείου. Η συγκεκριμένη εκδοχή που αφορά τη Φαίδρα και τον θετό γιο της Ιππόλυτο αποτέλεσε το θέμα πολλών κλασικών ελληνικών τραγωδιών, συμπεριλαμβανομένης τουλάχιστον μιας του Σοφοκλής (χάθηκε) και τουλάχιστον δύο από Ευριπίδης . Μόνο το δεύτερο από τα Ευριπίδης ' παίζει, "Ιππόλυτος" , έχει επιβιώσει και έχει γίνει ένα από τα πιο διάσημα και διαχρονικά αριστουργήματα του δυτικού θεάτρου. Στην πραγματικότητα όμως ήταν μια υποβαθμισμένη εκδοχή της πρώτης του "Ιππόλυτος" , η οποία έχει χαθεί, και η οποία προφανώς αποδοκιμάστηκε από το κλασικό αθηναϊκό κοινό και τους κριτικούς για τη ρατσιστικότητα και την εξωστρέφειά της, με τη Φαίδρα να κάνει πρόταση στον Ιππόλυτο επί σκηνής.

Seneca , για οποιονδήποτε λόγο, επέλεξε να επιστρέψει περισσότερο στην πλοκή του Ευριπίδης ' πρώτα "Ιππόλυτος" , στην οποία η λάγνα μητριά αντιμετωπίζει απευθείας τον Ιππόλυτο μπροστά στα μάτια των θεατών. Seneca αφαιρεί τις θεές από το καστ και μετατοπίζει τόσο τον τίτλο όσο και το επίκεντρο του έργου από τον Ιππόλυτο στην ίδια τη Φαίδρα. Η Φαίδρα του είναι πολύ πιο ανθρώπινη και πιο ξεδιάντροπη και δηλώνει απευθείας στον Ιππόλυτο με τη μορφή μιας Αμαζόνας.

Εκτός από Ευριπίδης , όμως, Seneca παραπέμπει και ξαναγράφει τους Ρωμαίους ποιητές Vergil και Ovid , ιδίως του πρώτου "Γεωργικά" και του τελευταίου "Heriodes" , και το σύνολο φιλτράρεται μέσα από το φακό του Seneca της στωικής φιλοσοφίας του.

Seneca η εξάρτηση από την περιγραφή της μελοδραματικής δράσης είναι μια από τις σοβαρότερες αδυναμίες του ως θεατρικού συγγραφέα και υποστηρίζει σημαντικά την ιδέα ότι τα έργα του προορίζονταν να διαβαστούν παρά να παιχτούν. "Φαίδρα" , για παράδειγμα, η κατάληξη κοντά στο τέλος του έργου, όπου η Φαίδρα, απορριφθείσα από τον θετό της γιο, τον κατηγορεί για βιασμό στον πατέρα του, Θησέα, είναι δραματικά αδύναμη: ο Ιππόλυτος δεν είναι παρών, και αυτός και ο Θησέας δεν έρχονται αντιμέτωποι γι' αυτό με κανέναν τρόπο- το μόνο που έχουμε αντ' αυτού είναι ένας αγγελιοφόρος που έρχεται να ενημερώσει τον Θησέα ότι ο γιος του σκοτώθηκε σε ατύχημα, ωθώντας τη Φαίδρα να ομολογήσει την αλήθειακαι ο Θησέας να τον συγχωρήσει μετά θάνατον.

Παρά αυτή τη φαινομενικά αντιδραματική ποιότητα του "Φαίδρα" , ωστόσο, αυτό (και Seneca άλλες τραγωδίες) άσκησαν μεγάλη επιρροή στο ευρωπαϊκό θέατρο που ακολούθησε. Ειδικότερα, το πολυσυζητημένο έργο του Ζαν Ρασίν του 17ου αιώνα "Phèdre" οφείλει τουλάχιστον τόσα πολλά στο Seneca του παιχνιδιού ως προς το Ευριπίδης ' προηγούμενη έκδοση.

Μεγάλο μέρος της δύναμης του έργου πηγάζει από την ένταση μεταξύ του υψηλού συναισθηματισμού, της βίας και του πάθους της πλοκής του και του εύγλωττου λόγου μέσω του οποίου Seneca (φημισμένος ρήτορας, ρητορικός και στωικός φιλόσοφος) επικοινωνεί την αφήγηση. "Φαίδρα" είναι γεμάτη με συγκλονιστικούς μονολόγους, έξυπνα ρητορικά κομμάτια και χαρακτήρες που χρησιμοποιούν τη γλώσσα ως όπλο.

Αν και διάσημος ήρωας της ελληνικής μυθολογίας, ο χαρακτήρας του Θησέα παρουσιάζεται εδώ ως ένας μάλλον ταλαιπωρημένος γέρος που τα καλύτερά του χρόνια βρίσκονται πίσω του, βιαστικός, θερμοκέφαλος και εκδικητικός, με μια τρομερή μανία που δεν ξέρει πώς να ελέγξει. Η σύζυγός του, Φαίδρα, δεν παρουσιάζεται εντελώς συμπαθητικά, αλλά φαίνεται να είναι θύμα των συναισθημάτων της, και Seneca φτάνει μάλιστα στο σημείο να υπονοήσει ότι τα βασανισμένα συναισθήματα και η σύγχυσή της μπορεί να οφείλονται εν μέρει στη σκληρότητα του Θησέα ως συζύγου.

Τα κύρια θέματα του έργου περιλαμβάνουν τη λαγνεία (η λαγνεία της Φαίδρας για τον Ιππόλυτο είναι ο κινητήριος μοχλός της τραγωδίας, και ο Χορός αναλύει παραδείγματα λαγνείας στην ιστορία), τις γυναίκες (η Φαίδρα μπορεί να θεωρηθεί κληρονόμος της παράδοσης των ραδιούργων, κακών γυναικών της ελληνικής μυθολογίας, όπως η Μήδεια, αν και αναμφισβήτητα παρουσιάζεται ως ένας ενσυναίσθητος χαρακτήρας, περισσότερο θύμα παρά θύτης, και ανοτιδήποτε είναι η νοσοκόμα της που δέχεται το κύριο βάρος της ευθύνης του έργου), φύση εναντίον πολιτισμού (ο Ιππόλυτος υποστηρίζει ότι ο πολιτισμός διαφθείρει και νοσταλγεί την "αρχέγονη εποχή" της ειρήνης, πριν από την άνοδο της πόλης, των πολέμων και του εγκλήματος), κυνήγι (αν και το έργο ξεκινά με τον Ιππόλυτο να ξεκινά για κυνήγι, σύντομα γίνεται φανερό ότι τον κυνηγά η Φαίδρα και ότι η ίδια η Φαίδρα είναιστόχος των βελών του Έρωτα)- και την ομορφιά (η ομορφιά του Ιππόλυτου είναι ο αρχικός καταλύτης του έργου και ο Χορός υπαινίσσεται απειλητικά την ευθραυστότητα της ομορφιάς και το καπρίτσιο του χρόνου).

Σήμερα, "Φαίδρα" είναι ένα από τα Seneca Σφιχτό και συμπαγές, ακολουθώντας την αριστοτελική φόρμα, αλλά πιο ελλειπτικό στο σχεδιασμό του, είναι ένα έργο υψηλού πάθους που περιορίζεται από προσεκτικά δομημένη γλώσσα, μια από τις απλούστερες και πιο βίαιες αρχαίες τραγωδίες.

• Αγγλική μετάφραση από τον Frank Justus Miller (Theoi.com): //www.theoi.com/Text/SenecaPhaedra.html
• Λατινική έκδοση (The Latin Library): //www.thelatinlibrary.com/sen/sen.phaedra.shtml