(Τραγωδία, ελληνική, 409 π.Χ., 1.471 στίχοι)

Εισαγωγή

"Φιλοκτήτης" (Gr: "Φιλοκτήτης" ) είναι μια τραγωδία του αρχαίου Έλληνα θεατρικού συγγραφέα Σοφοκλής , παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα Διονύσια της πόλης των Αθηνών το 409 π.Χ., όπου κέρδισε το πρώτο βραβείο. Η ιστορία διαδραματίζεται προς το τέλος του Τρωικού πολέμου, μετά τα γεγονότα που εξιστορούνται στο Homer 's "Ιλιάδα" , και περιγράφει την προσπάθεια του Νεοπτόλεμου και του Οδυσσέα να πείσουν ή να ξεγελάσουν τον ανάπηρο Φιλοκτήτη να τους συνοδεύσει στην Τροία, προκειμένου να εκπληρωθεί μια προφητεία και να λήξει επιτέλους ο δεκαετής πόλεμος.

Το υποτιθέμενο υπόβαθρο της ιστορίας ανάγεται στην εποχή που ο Ηρακλής βρισκόταν κοντά στο θάνατο (όπως αφηγείται σε ένα άλλο έργο του Σοφοκλή, "Οι Τραχίνιες" Ωστόσο, κανένας άλλος εκτός από τον νεαρό Φιλοκτήτη δεν ήταν πρόθυμος να ανάψει τη φωτιά, και σε αντάλλαγμα γι' αυτή τη χάρη ο Ηρακλής έδωσε στον Φιλοκτήτη το μαγικό τόξο του, τα βέλη του οποίου σκοτώνουν αλάνθαστα.

Αργότερα, όταν ο Φιλοκτήτης (σπουδαίος πολεμιστής και τοξότης πλέον) έφυγε με τους άλλους Έλληνες για να συμμετάσχει στον Τρωικό Πόλεμο, δαγκώθηκε στο πόδι από ένα φίδι (πιθανόν ως αποτέλεσμα μιας κατάρας επειδή αποκάλυψε τη θέση του πτώματος του Ηρακλή). Το δάγκωμα επουλώθηκε, αφήνοντάς τον σε συνεχή αγωνία και αναδύοντας μια αηδιαστική μυρωδιά. Η δυσοσμία και οι συνεχείς κραυγές πόνου του Φιλοκτήτη οδήγησαν τους Έλληνες (κυρίως στοΟ Οδυσσέας τον εγκατέλειψε στο έρημο νησί της Λήμνου, ενώ εκείνοι συνέχισαν για την Τροία.

Μετά από δέκα χρόνια πολέμου, οι Έλληνες έμοιαζαν ανίκανοι να αποτελειώσουν την Τροία. Όμως, με την αιχμαλωσία του γιου του βασιλιά Πριάμου, του Ελένη (δίδυμου αδελφού της προφήτισσας Κασσάνδρας και ο ίδιος μάντης και προφήτης), διαπίστωσαν ότι δεν θα κερδίσουν ποτέ τον πόλεμο χωρίς τον Φιλοκτήτη και το τόξο του Ηρακλή. Έτσι, ο Οδυσσέας (παρά τη θέλησή του), συνοδευόμενος από τον Νεοπτόλεμο, τον νεαρό γιο του Αχιλλέα, αναγκάζεται να σαλπάρει πίσω στοΛήμνος για να ανακτήσει το τόξο και να αντιμετωπίσει τον πικρό και διεστραμμένο Φιλοκτήτη.

Καθώς ξεκινά το έργο, ο Οδυσσέας εξηγεί στον Νεοπτόλεμο ότι πρέπει να εκτελέσουν μια επαίσχυντη πράξη προκειμένου να κερδίσουν μελλοντική δόξα, δηλαδή να ξεγελάσουν τον Φιλοκτήτη με μια ψεύτικη ιστορία, ενώ ο μισητός Οδυσσέας κρύβεται. Παρά την καλύτερη κρίση του, ο έντιμος Νεοπτόλεμος συμφωνεί με το σχέδιο.

Ο Φιλοκτήτης είναι γεμάτος χαρά που βλέπει ξανά τους Έλληνες συμπατριώτες του μετά από τόσα χρόνια απομόνωσης και εξορίας και, καθώς ο Νεοπτόλεμος εξαπατά τον Φιλοκτήτη ώστε να νομίζει ότι μισεί και τον Οδυσσέα, σύντομα δημιουργείται φιλία και εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο ανδρών.

Ο Φιλοκτήτης υποφέρει τότε από μια σειρά αφόρητων κρίσεων πόνου στο πόδι του και ζητά από τον Νεοπτόλεμο να κρατήσει το τόξο του, πριν πέσει σε βαθύ ύπνο. Ο Νεοπτόλεμος διχάζεται ανάμεσα στο να πάρει το τόξο (όπως συμβουλεύει ο Χορός των ναυτικών) και στο να το επιστρέψει στον αξιολύπητο Φιλοκτήτη. Η συνείδηση του Νεοπτόλεμου κερδίζει τελικά το πάνω χέρι και, έχοντας επίσης συνείδηση ότι το τόξο είναι άχρηστο χωρίς τον ίδιο τον Φιλοκτήτη, αυτόςεπιστρέφει το τόξο και αποκαλύπτει στον Φιλοκτήτη την αληθινή τους αποστολή. Ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται τώρα και ο ίδιος και προσπαθεί να πείσει τον Φιλοκτήτη, αλλά, μετά από έναν άγριο καυγά που ακολουθεί, ο Οδυσσέας αναγκάζεται τελικά να φύγει πριν τον σκοτώσει ο εξαγριωμένος Φιλοκτήτης.

Ο Νεοπτόλεμος προσπαθεί, ανεπιτυχώς, να πείσει τον Φιλοκτήτη να έρθει στην Τροία με τη θέλησή του, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να εμπιστευτούν τους θεούς, οι οποίοι έχουν προβλέψει (σύμφωνα με την προφητεία της Ελένης) ότι αυτός και ο Φιλοκτήτης θα γίνουν φίλοι στα όπλα και θα συμβάλουν στην κατάληψη της Τροίας. Ο Φιλοκτήτης όμως δεν πείθεται, και ο Νεοπτόλεμος τελικά υποχωρεί και συμφωνεί να τον πάρει πίσω στο σπίτι του στην Ελλάδα,διακινδυνεύοντας έτσι την οργή του ελληνικού στρατού.

Καθώς φεύγουν, όμως, εμφανίζεται ο Ηρακλής (ο οποίος έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τον Φιλοκτήτη, και ο οποίος είναι πλέον θεός) και διατάζει τον Φιλοκτήτη να πάει στην Τροία. Ο Ηρακλής επιβεβαιώνει την προφητεία της Ελένης και υπόσχεται ότι ο Φιλοκτήτης θα θεραπευτεί και θα κερδίσει πολλή τιμή και δόξα στη μάχη (αν και δεν καλύπτεται πραγματικά στο έργο, ο Φιλοκτήτης είναι στην πραγματικότητα ένας από εκείνους που επιλέχθηκαν να κρυφτούν μέσα στοτον Δούρειο Ίππο και διακρίθηκε κατά τη διάρκεια της λεηλασίας της πόλης, συμπεριλαμβανομένης της δολοφονίας του ίδιου του Πάρη). Ο Ηρακλής καταλήγει προειδοποιώντας όλους να σέβονται τους θεούς ή να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες.

Ο θρύλος του τραυματισμού του Φιλοκτήτη και της αναγκαστικής εξορίας του στο νησί της Λήμνου, και της ενδεχόμενης ανάκλησής του από τους Έλληνες, αναφέρθηκε εν συντομία στο Homer 's "Ιλιάδα" Η ανάκληση περιγράφεται επίσης με περισσότερες λεπτομέρειες στο χαμένο έπος, "Η Μικρή Ιλιάδα" (σε αυτή την εκδοχή τον έφεραν πίσω ο Οδυσσέας και ο Διομήδης, όχι ο Νεοπτόλεμος). Παρά την κάπως περιφερειακή του θέση στις παρυφές της κύριας ιστορίας του Τρωικού Πολέμου, ήταν σαφώς ένα δημοφιλές παραμύθι, και οι δύο Αισχύλος και Ευριπίδης είχε ήδη γράψει θεατρικά έργα για το θέμα πριν Σοφοκλής (αν και κανένα από τα έργα τους δεν έχει διασωθεί).

Στο Σοφοκλής ' χέρια, δεν είναι ένα έργο δράσης και πράξης, αλλά συναισθημάτων και αισθήματος, μια σπουδή στον πόνο. Η αίσθηση της εγκατάλειψης του Φιλοκτήτη και η αναζήτηση νοήματος στον πόνο του μας μιλάει ακόμα και σήμερα, και το έργο θέτει σκληρά ερωτήματα σχετικά με τη σχέση γιατρού/ασθενή, ερωτήματα σχετικά με την υποκειμενικότητα του πόνου και τη δυσκολία της διαχείρισης του πόνου, τις μακροπρόθεσμες προκλήσεις της φροντίδας τωντους χρονίως πάσχοντες και τα ηθικά όρια της ιατρικής πρακτικής. Είναι ενδιαφέρον ότι τα δύο έργα του Σοφοκλής ' γηρατειά, "Φιλοκτήτης" και "Οιδίπους στον Κολωνό" , και οι δύο αντιμετωπίζουν τους ηλικιωμένους, ετοιμόρροπους ήρωες με μεγάλο σεβασμό και σχεδόν δέος, υποδηλώνοντας ότι ο θεατρικός συγγραφέας κατανοούσε τον πόνο, τόσο από ιατρική όσο και από ψυχοκοινωνική άποψη.

Επίσης, κεντρικό θέμα του έργου είναι η αντίθεση μεταξύ του έντιμου και έντιμου ανθρώπου της δράσης (Νεοπτόλεμος) και του κυνικού και αδίστακτου ανθρώπου των λόγων (Οδυσσέας), καθώς και η όλη φύση της πειθούς και της εξαπάτησης. Σοφοκλής φαίνεται να υποδηλώνει ότι η εξαπάτηση είναι αδικαιολόγητη στον δημοκρατικό διάλογο, ανεξάρτητα από το πόσο υψηλά μπορεί να είναι τα διακυβεύματα, και ότι πρέπει να βρεθεί κοινός τόπος εκτός πολιτικής, αν πρόκειται να επιλυθούν οι συγκρούσεις.

Η υπερφυσική εμφάνιση του Ηρακλή προς το τέλος του έργου, προκειμένου να επιτευχθεί η επίλυση του φαινομενικά δυσεπίλυτου προβλήματος, είναι πολύ κοντά στην αρχαία ελληνική παράδοση του "deus ex machina".

• Αγγλική μετάφραση από τον Thomas Francklin (Internet Classics Archive): //classics.mit.edu/Sophocles/philoct.html
• Ελληνική έκδοση με μετάφραση λέξη προς λέξη (Perseus Project): //www.perseus.tufts.edu/hopper/text.jsp?doc=Perseus:text:1999.01.0193