(Tragedie, Grieks, ca. 407 v. Chr., 1.629 regels)

Inleiding

"Orestes is een late tragedie van de Griekse toneelschrijver Euripides, voor het eerst opgevoerd in 408 v. Chr. Het vervolgt het verhaal van Orestes na de gebeurtenissen van Euripides' toneelstuk "Elektra Hij probeert zichzelf te bevrijden van de kwelling van de Furiën na de moord op zijn moeder en vrijspraak te krijgen van de aardse rechtbanken voor zijn daden.

Het stuk begint met een soliloquia van Elektra, voor het paleis van Argos, waarin ze de gebeurtenissen schetst die tot dit punt hebben geleid, terwijl haar gekwelde broer Orestes ligt te slapen. Ze legt uit hoe Orestes zijn moeder Klytemnestra heeft gedood om de dood van zijn vader Agamemnon door haar handen te wreken (op aanraden van de god Apollo), en hoe Orestes zich nu, ondanks Apollo's eerdere voorspelling, in een situatie bevindt waarin hij de dood van zijn vader moet afwreken.gekweld door de Erinyen (of Furiën) voor zijn vadermoord. De enige persoon die hem in zijn waanzin kan kalmeren is Elektra zelf.

Om de zaken nog ingewikkelder te maken, wil een vooraanstaande politieke factie in Argos Orestes ter dood brengen voor de moord. Orestes' enige hoop ligt nu bij zijn oom Menelaos, die net is teruggekeerd met zijn vrouw Helena (de zus van Klytemnestra) na tien jaar in Troje te hebben doorgebracht en daarna nog een aantal jaren rijkdom te hebben vergaard in Egypte.

Orestes wordt wakker, nog steeds gek van de Furiën, net als Menelaos bij het paleis aankomt. De twee mannen en Tyndareus (de grootvader van Orestes en de schoonvader van Menelaos) bespreken de moord op Orestes en de daaruit voortvloeiende waanzin. De onsympathieke Tyndareus kastijdt Orestes ronduit en hij smeekt Menelaos om namens hem voor de Argive vergadering te spreken. Maar ook Menelaos schuwt uiteindelijk zijn neef,niet bereid om zijn beperkte macht bij de Grieken, die hem en zijn vrouw nog steeds de schuld geven van de Trojaanse oorlog, in gevaar te brengen.

Pylades, de beste vriend van Orestes en zijn medeplichtige bij de moord op Klytemnestra, arriveert nadat Menelaos is vertrokken en hij en Orestes bespreken hun opties. Ze gaan hun zaak bepleiten voor de vergadering van de stad in een poging om executie te voorkomen, maar ze hebben geen succes.

Nu hun executie zeker lijkt, beramen Orestes, Elektra en Pylades een wanhopig wraakplan tegen Menelaos omdat hij hen de rug heeft toegekeerd. Om hen zo veel mogelijk leed te berokkenen, willen ze Helena en Hermione (de jonge dochter van Helena en Menelaos) doden. Wanneer ze Helena gaan doden, verdwijnt ze echter op wonderbaarlijke wijze. Een Phrygische slaaf van Helena wordt betrapt bij het ontsnappen uit het paleis en wanneerOrestes vraagt de slaaf waarom hij zijn leven moet sparen, hij wordt overtuigd door het argument van de Frygiër dat slaven, net als vrije mannen, het daglicht verkiezen boven de dood, en hij mag ontsnappen. Ze weten Hermione echter wel te vangen, en als Menelaos weer binnenkomt is er een impasse tussen hem en Orestes, Elektra en Pylades.

Net als er nog meer bloedvergieten dreigt, komt Apollo op het toneel om alles weer in orde te maken (in de rol van de "deus ex machina"). Hij legt uit dat de verdwenen Helena tussen de sterren is geplaatst, dat Menelaos terug moet naar zijn huis in Sparta en dat Orestes naar Athene moet om daar voor de Areopagusrechtbank te verschijnen, waar hij zal worden vrijgesproken. Ook moet Orestes trouwen metHermelien, terwijl Pylades met Elektra zal trouwen.

In de chronologie van het leven van Orestes speelt dit toneelstuk zich af na de gebeurtenissen in toneelstukken zoals die van Euripides zelf. "Elektra en "Helen" evenals "De Libatiedragers" van Aeschylus, maar vóór de gebeurtenissen in Euripides' "Andromache en Aeschylus' "De Eumeniden" Het kan worden gezien als onderdeel van een ruwe trilogie tussen zijn "Elektra en "Andromache hoewel het niet als zodanig was gepland.

Sommigen hebben beweerd dat Euripides' vernieuwende neigingen hun hoogtepunt bereiken in "Orestes en er zijn zeker veel vernieuwende dramatische verrassingen in het stuk, zoals de manier waarop hij niet alleen vrijelijk mythische varianten kiest om zijn doel te dienen, maar ook mythen op geheel nieuwe manieren samenbrengt en vrijelijk mythisch materiaal toevoegt. Hij brengt bijvoorbeeld de mythische cyclus van Agamemnon-Clytemnestra-Orestes in contact met de episodes van de Trojaanse oorlog en de nasleep ervan,Orestes probeert zelfs Menelaos' vrouw Helena te vermoorden. Nietzsche wordt zelfs geciteerd als hij zegt dat de mythe stierf in Euripides' gewelddadige handen.

Zoals in veel van zijn toneelstukken gebruikt Euripides de mythologie van het Bronzen Tijdperk om politieke standpunten naar voren te brengen over de politiek van het hedendaagse Athene tijdens de laatste jaren van de Peloponnesische Oorlog, toen zowel Athene als Sparta en al hun bondgenoten enorme verliezen hadden geleden. Wanneer Pylades en Orestes aan het begin van het stuk een plan formuleren, bekritiseren ze openlijk de partijdigepolitiek en leiders die de massa's manipuleren voor resultaten die tegen het belang van de staat indruisen, misschien een verhulde kritiek op de Atheense facties uit de tijd van Euripides.

Gezien de situatie in de Peloponnesische oorlog wordt het stuk gezien als subversief en sterk anti-oorlogs. Aan het eind van het stuk verklaart Apollo dat vrede meer geëerd moet worden dan alle andere waarden, een waarde die ook belichaamd wordt in Orestes' sparen van het leven van de Phrygische slaaf (de enige succesvolle smeekbede in het hele stuk), waarmee hij duidelijk maakt dat de schoonheid van het leven...overstijgt alle culturele grenzen, of je nu slaaf of vrije man bent.

Het is echter ook een zeer duister toneelstuk. Orestes zelf wordt voorgesteld als psychisch instabiel, waarbij de Furiën die hem achtervolgen worden gereduceerd tot fantomen van zijn half berouwvolle, ijlende verbeelding. De politieke vergadering in Argos wordt afgeschilderd als een gewelddadige menigte, die Menelaos vergelijkt met een onblusbaar vuur. Familiebanden worden gezien als van weinig waarde, aangezien Menelaos zijn neef niet helpt, enOrestes plant op zijn beurt drastische wraak, tot aan de moord op zijn jonge nichtje Hermione toe.

Ook stelt Euripides, net als in sommige van zijn andere toneelstukken, de rol van de goden ter discussie en, misschien beter gezegd, de interpretatie die de mens geeft aan de goddelijke wil, waarbij hij opmerkt dat de superioriteit van de goden hen niet bepaald eerlijk of rationeel lijkt te maken. Op een gegeven moment beweert Apollo bijvoorbeeld dat de Trojaanse oorlog door de goden werd gebruikt om de aarde te zuiveren van een arrogante overtollige bevolking, eenDe rol van de zogenaamde natuurwet wordt ook in twijfel getrokken: als Tyndareus stelt dat de wet fundamenteel is voor het leven van de mens, antwoordt Menelaos dat blinde gehoorzaamheid aan wat dan ook, zelfs aan de wet, het antwoord van een slaaf is.

• Engelse vertaling door E. P Coleridge (Internet Classics Archive): //classics.mit.edu/Euripides/orestes.html
• Griekse versie met woord-voor-woord vertaling (Perseus Project): //www.perseus.tufts.edu/hopper/text.jsp?doc=Perseus:text:1999.01.0115