(Komedie, Grieks, ca. 316 v. Chr., 969 regels)

Inleiding

"Dyskolos" , meestal vertaald als "De Grouch" maar ook "De misantroop of "De chagrijn" of "De slechtgehumeurde man is een komedie van de oude Griekse toneelschrijver Menander Het werd voor het eerst gepresenteerd op het Lenaia dramatische festival in ongeveer 316 voor Christus, waar het de eerste prijs won. Het is de enige van Menander Het is het verhaal van de norse, chagrijnige oude man Knemon en zijn pogingen om te voorkomen dat de rijke jonge Athener Sostrates met zijn dochter Myrrhine trouwt.

In de proloog van het toneelstuk Pan, de god van het bos, wordt gezien terwijl hij de Grot van de Nimfen (in Phyle in Attica) verlaat, en hij legt het publiek uit dat de boerderij rechts van hem toebehoort aan Knemon, een morsige en ongezellige man die samenwoont met zijn dochter Myrrhine en een oud dienstmeisje, Simiche.

De boerderij aan zijn linkerkant wordt bewerkt door Gorgias, Knemons stiefzoon, geholpen door zijn oude slaaf Daos, en dit is waar Knemons vrouw naartoe is gevlucht om te ontsnappen aan het slechte humeur van haar man. Ondertussen heeft Sostrates, de zoon van een rijke Athener die in het gebied op jacht was, Myrrhine gezien en is verliefd op haar geworden, dankzij de machinaties van de ondeugende Pan.

In de eerste scène De slaaf van Sostratos komt binnen en meldt dat de knorrige boer hem had vervloekt, gestenigd en van het land had geslagen voordat hij iets kon zeggen over de bedoelingen van zijn meester. Dan verschijnt Knemon zelf, mopperend dat er te veel mensen op de wereld zijn, en hij wordt nog bozer als hij Sostratos bij zijn voordeur ziet staan en de oproep van de jongeman voor een gesprek ruw afwijst. Als Knemongaat zijn huis binnen, Myrrhine komt naar buiten om water te halen en Sostratos staat erop haar te helpen. De ontmoeting wordt bijgewoond door de slaaf van Gorgias, Daos, die het aan zijn eigen meester meldt.

Aanvankelijk vreest Gorgias dat de vreemdeling oneervolle bedoelingen heeft, maar hij wordt aanzienlijk verzacht wanneer Sostratos in naam van Pan en de Nimfen zweert dat hij met Myrrhine wil trouwen. Hoewel Gorgias betwijfelt of Knemon het pak van Sostratos welwillend zal ontvangen, belooft hij de zaak die dag met de brompot in het veld te bespreken en nodigt hij Sostratos uit hem te vergezellen.

Daos wijst Sostratos erop dat Knemon vijandig zal zijn als hij Sostratos ziet luieren in zijn elegante mantel, maar dat hij misschien welwillender tegenover de laatste zal staan als hij denkt dat hij een arme boer is zoals hijzelf. Sostratos is bereid bijna alles te doen om Myrrhine voor zich te winnen, trekt een ruwe schapenvacht aan en stemt ermee in om samen met hen in de velden te graven. Daos legt privé aan Gorgias zijn plan uitdat ze die dag veel harder moeten werken dan gewoonlijk en Sostratos zo moeten uitputten dat hij ophoudt hen te pesten.

Aan het eind van de dag heeft Sostratos pijn in zijn hele lichaam na zijn ongebruikelijke lichamelijke arbeid. Hij heeft Knemon niet gezien, maar is nog steeds vriendelijk tegen Gorgias, die hij uitnodigt voor een offerbanket. Simiche, de oude dienstmaagd van Knemon, komt nu aanrennen, nadat ze haar emmer in de put heeft laten vallen en zowel de emmer als de matras waarmee ze de emmer had opgehaald, is kwijtgeraakt. De onverzettelijke Knemon duwt haarMaar plotseling wordt er geroepen dat Knemon zelf in de put is gevallen en Gorgias en Sostratos snellen te hulp, ondanks dat de jongeman bezig is met het bewonderen van de mooie Myrrhine.

Uiteindelijk wordt Knemon binnengebracht, sjofel en vol zelfmedelijden, maar ontnuchterd door zijn nipte ontsnapping aan de dood. Hoewel hij er al lang van overtuigd is dat geen mens tot een belangeloze daad in staat is, is hij toch onder de indruk van het feit dat Gorgias, die hij vaak heeft mishandeld, hem te hulp is geschoten. Uit dankbaarheid adopteert hij Gorgias als zijn zoon en schenkt hem al zijn bezittingen. Hij vraagt hem ook om eenechtgenoot voor Myrrhine, en Gorgias verlooft Myrrhine prompt met Sostratos, waar Knemon onverschillig mee instemt.

Sostratos bewijst Gorgias een wederdienst door een van zijn eigen zussen aan te bieden als zijn vrouw. Gorgias wil niet met een rijke vrouw trouwen vanwege zijn armoede en weigert eerst, maar wordt overgehaald door de vader van Sostratos, Kallippides, die is aangekomen om aan het feest deel te nemen en die hem aanspoort zijn gezond verstand te gebruiken.

Iedereen doet mee aan de daaropvolgende festiviteiten, behalve natuurlijk Knemon, die in zijn bed is gekropen en geniet van zijn eenzaamheid. De verschillende slaven en bedienden die hij heeft beledigd, nemen wraak door op zijn deur te slaan en allerlei onwaarschijnlijke voorwerpen te eisen. Twee bedienden kronen de oude man met een krans en trekken hem, klagend als altijd, mee in de dans.

Tegen de tijd van Menander , de Oude Komedie van Aristophanes Nadat Athene zijn politieke onafhankelijkheid en veel van zijn politiek belang had verloren door de nederlaag van Filips II van Macedonië in 338 v. Chr. en vervolgens de dood van Alexander de Grote in 323 v. Chr. Aristophanes De grote door de staat gesponsorde theaterfestivals behoorden tot het verleden en de meerderheid van de toeschouwers van theatervoorstellingen behoorden nu tot de welgestelde en goed opgeleide klassen.

In de Nieuwe Komedie werd de proloog (gesproken door een personage in het stuk of, vaak, door een goddelijke figuur) een prominenter onderdeel. Het informeerde de toeschouwers over de situatie op het moment dat de actie begon, en beloofde vaak een gelukkig einde, waardoor een deel van de spanning van de plot meteen werd weggenomen. Een komedie bestond meestal uit vijf aktes, onderverdeeld door tussenspelen die niet relevant waren voor de actie enAlle dialogen werden gesproken, niet gezongen, en meestal in gewone alledaagse taal. Er waren weinig verwijzingen naar individuele Atheners of naar bekende gebeurtenissen, en het stuk behandelde universele (geen lokale) thema's, met over het algemeen realistische plots.

De stock characters van de Nieuwe Komedie, die fictieve personages gebruikten om bepaalde sociale types uit te beelden (zoals de harde vader, de welwillende oude man, de verloren zoon, de rustieke jeugd, de erfgename, de bullebak, de parasiet en de courtisane), zouden gewone maskers hebben gebruikt met sterk karakteristieke kenmerken, in plaats van maskers van geïndividualiseerde personages.

Ook waren de personages van de Nieuwe Komedie meestal gekleed als de gemiddelde Athener van die tijd, en de overdreven fallus en vullingen van de Oude Komedie werden niet langer gebruikt. Bepaalde kleuren werden meestal geschikt geacht voor bepaalde personagetypes, zoals wit voor oude mannen, slaven, jonge vrouwen en priesteressen; paars voor jonge mannen; groen of lichtblauw voor oude vrouwen; zwart of grijs voor oude mannen; zwart of grijs voor oude vrouwen.parasieten; etc. Cast-lijsten in New Comedy waren vaak erg lang, en elke acteur kon worden opgeroepen om veel korte rollen te spelen in één stuk, met slechts de kortste tussenpozen voor kostuumwisselingen.

Het personage van Knemon - de misantropische, nukkige, eenzame gek die het leven zowel voor zichzelf als voor anderen tot een last maakt - is daarom representatief voor een hele klasse, in lijn met het gebruik van fictieve personages en sociale standaardtypen in de Nieuwe Komedie. Menander ziet Knemon niet louter als een product van de omstandigheden (zijn stiefzoon, Gorgias, groeide op in dezelfde armoede maar ontwikkelde zich tot een heel andere man), maar geeft aan dat het de aanleg van de man was die hem maakte zoals hij was. Hoewel Knemon zich tegen het einde van het stuk bewust wordt van het feit dat mensen elkaar nodig hebben, verandert hij nog steeds van aard en blijft hij asociaal en onaangenaam, zelfs nadatzijn ongeluk en redding.

Menander is opmerkelijk omdat hij een groot aantal geïndividualiseerde en sympathiek behandelde slaven presenteert. Hij beschouwde hen niet als louter instrumenten van de wensen van hun meesters, noch slechts als voertuigen voor komische intermezzo's. Hij beschouwde slaven duidelijk niet als een ander soort wezen dan de vrije, en beschouwde alle mensen als menselijke wezens die de aandacht van de kunstenaar waard waren. De slaven in het stuk acteren metHoewel ze niet bepalen wat er gebeurt, hebben ze er zeker invloed op.

• Engelse vertaling door Vincent J. Rosivach (Fairfield University): //faculty.fairfield.edu/rosivach/cl103a/dyskolos.htm